တကယ္လွတဲ့ သုံးပန္လွေက်ာက္

‘သုံးပန္လွ’ ဆိုေသာေက်ာက္သည္ အမည္ႏွင့္လိုက္ဖက္ေအာင္ပင္ တကယ္လွပ၍ စြဲမက္ဖြယ္ေကာင္းေသာ ေက်ာက္မ်က္တစ္မ်ဳိးျဖစ္သလို ထူးဆန္း၍ ရွားပါးကာ တန္ ဖိုးႀကီးမားေသာ ေက်ာက္မ်က္တစ္မ်ဳိးလည္း ျဖစ္ပါသည္။ ယင္း ေက်ာက္ကို ‘သုံးပန္လွ’ ေက်ာက္ဟု အမည္ေခၚ တြင္ရျခင္းမွာလည္း ၎ေက်ာက္ သည္ ေန႔ ခင္း ေနေရာင္ျခည္ေအာက္တြင္ ျမက္ခင္းစိမ္းေရာင္ကိုေပး၍ ညမီးေရာင္ေအာက္တြင္ ရက္စ္ဗယ္ရီသီး အနီေရာင္ကိုေပးေသာေၾကာင့္ ေက်ာက္၏ ထူးျခားေသာ အေရာ င္ေျပာင္းျခင္းဆိုင္ရာ ဂုဏ္သတၱိကိုအစြဲျပဳကာ ေခၚေဝၚၾကျခင္း ျဖစ္ပါ သည္။ အဖိုးတန္ေက်ာက္မ်က္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားသည္ သူ႕အလွအပႏွင့္ သူ၊ သူ႕ဂုဏ္သတၱိႏွင့္သူ သူ႔ တန္ဖိုးႏွင့္သူ ရိွၾကေသာ္လည္း ထိုကဲ့သို႔ ေက်ာက္မ်က္တစ္ခုတည္းက အေျခအေနပၚမူတည္၍ လုံးဝမတူညီေသာ အေရာင္ႏွစ္ခုအျဖစ္ ေျပာင္း လဲသြားေသာ ေက်ာက္ မ်က္ ဆိုသည္မွာ ေက်ာက္မ်က္ေလာကတြင္ ထူးထူးျခားျခားႏွင့္ ရွားရွားပါးပါးကိစၥပင္ ျဖစ္ပါေတာ့သည္။

အျခားေက်ာက္မ်က္မ်ားတြင္ ထိုကဲ့သို႔ အေရာင္ေျပာင္းျခင္းမ်ားရိွတတ္ေသာ္လည္း အေရာင္အႏုမွအရင့္သို႔ ေျပာင္းလဲျခင္း၊ ခရမ္းေရာင္မွ အျပာေရာင္သို႔ ေျပာင္း လဲျခင္းစ သည့္ နီးစပ္မႈရိွေသာ အေရာင္ေျပာင္းျခင္းမ်ဳိးသာရိွၿပီး ယခုကဲ့သို႔ အစိမ္းေရာင္မွ လုံးဝမတူညီေသာအနီေရာင္ သို႔ ေျပာင္းလဲသြားျခင္းမ်ဳိးကားမရိွေပ။

သမိုင္းေၾကာင္း

သုံးပန္လွေက်ာက္၏ အဂၤလိပ္အမည္မွာ ‘အလက္ဇႏၵ႐ိုက္’  (Alexandrit) ဟု ေခၚပါသည္။ အေကာင္းဆုံးေသာ ‘အလက္ဇႏၵ႐ိုက္’ ေက်ာက္မ်ားကို ႐ုရွားႏိုင္ငံ ယူရဲလ္ေ တာင္တန္းမ်ားတြင္ ပထမဦးဆုံး စတင္ေတြ႕ရိွခဲ့သည့္ ၁၈၃ဝ ခုႏွစ္မ်ားက ႐ုရွားႏိုင္ငံ၏ ဒုတိယေျမာက္ အလက္ဇႏၵားဘုရင္ႀကီးအုပ္စိုးေနစဥ္ ကာလအတြင္း ဘုရင္ႀကီး ၏ေမြးေန႔တြင္ ရွာေဖြေတြ႕ရိွခဲ့ေသာ ေၾကာင့္ ဘုရင္ႀကီး၏ ေမြးေန႔အား ဂုဏ္ျပဳေသာအားျဖင့္ ယင္းေက်ာက္မ်က္ကို ‘အလက္ဇႏၵ႐ိုက္ဟု အမည္ေပး ခဲ့ျခင္းျဖစ္ၿပီး ျမန္မာ တို႔က ‘သုံးပန္လွ’ ေက်ာက္ဟု ေခၚတြင္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ သုံးပန္လွေက်ာက္မ်ားကို ဆိုဗီယက္ျပည္ေထာင္စု၊ သီရိလကၤာႏိုင္ငံ၊ ဘရာဇီးႏိုင္ငံ၊ အာဖရိ ကႏွင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံ မိုး ကုတ္ရတနာေျမတို႔ မွလည္း ထြက္ရိွသည္ကို ေတြ႕ရိွရပါသည္။ သုံးပန္လွေက်ာက္သည္ ခ႐ိုင္ဆိုဗယ္ရယ္ (Chrysoberyl) အုပ္စုဝင္ေက်ာက္ မ်က္တစ္မ်ဳိးျဖစ္ကာ ခ႐ိုင္ ဆိုဗယ္ရယ္ဟူေသာ အမည္သည္ ဂရိေဝါဟာရမွ ဆင္းသက္လာျခင္းျဖစ္ၿပီး ‘ေရႊေရာင္’ ဟု အဓိပၸာယ္ရ၍

ခ႐ိုင္ဆိုဗယ္ရယ္ေက်ာက္၏ အေရာင္သည္ လွပ၍ ႏွစ္လိုဖြယ္ ေကာင္းေသာ ေရႊဝါေရာင္ရိွပါသည္။ ၎ေက်ာက္မ်က္သည္ ေရွးယခင္ကတည္းက လူသိမ်ား ေက်ာ္ၾကား ခဲ့ေၾကာင္းကို ေရာမစာေရးဆရာ ပလင္နီ (ေအဒီ ၂၃-၇၉) မွ မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ပါ သည္။

တစ္ပြင့္တည္းႏွင့္ ႏွစ္မ်ဳိးဝတ္ရ

ထို႔ေၾကာင့္ ‘သုံးပန္လွ’ ေက်ာက္တစ္ပြင့္ကို ဝယ္ယူလိုက္ပါက ေန႔အခါတြင္ အေရာင္တစ္မ်ဳိး၊ ညအခါတြင္ အေရာင္တစ္မ်ဳိးႏွင့္ ေက်ာက္တစ္ပြင့္ တည္းႏွင့္ ေက်ာက္ႏွစ္မ်ဳိး ဝတ္ဆင္သည္ဟုလည္း ဆိုစမွတ္ ျပဳၾကပါသည္။ ထိုကဲ့သို႔ ေန႔ႏွင့္ညမတူ ဘဲ အေရာင္ေျပာင္းသြားျခင္းသည္ပင္လွ်င္ သုံးပန္လွေက်ာက္၏ လွ်ဳိ႕ဝွက္ေသာ စြမ္းအင္ သတၱိႏွင့္ သဘာဝလြန္ကဲေသာ ဂမၻီရအရည္ အေသြးမ်ားဟုပင္ ဆိုႏိုင္ပါသည္။ ေရွးအခါက အိႏိၵယေက်ာက္မ်က္ ကုန္သည္တို႔သည္ သုံးပန္လွ ေက်ာက္ကို ေနေရာင္ျခည္ထဲတြင္ တစ္ လွည့္၊ မီးျခစ္ျဖင့္တစ္လွည့္ ျခစ္ၾကည့္ကာ အစိမ္းေရာင္မွ အနီေရာင္သို႔ ေျပာင္းသြားပုံကိုၾကည့္၍ သဘာက် အံ့ၾသခဲ့ၾကၿပီး ပညာရိွသတိျဖစ္ခဲေသာ ေက်ာက္ မ်က္ကုန္သည္တို႔၏ အေဆာင္ေက်ာက္ဟုလည္း ဆိုႏိုင္ပါသည္။ ထို႔အျပင္ သုံးပန္လွေက်ာက္သည္ ႐ုရွားေတာ္ဝင္မိသားစုတို႔အၾကား ျမတ္ျမတ္ႏိုးႏိုး တန္ဖိုးထား ဝတ္ဆင္ခဲ့ေသာ ေတာ္ဝင္နန္းထိုက္ ရတနာတစ္ပါး ျဖစ္ခဲ့ၿပီး ႐ုရွားေက်ာက္မ်က္ ေစ်းကြက္ထဲတြင္ ပထမဦးစြာေနရာယူခဲ့ေသာ ေက်ာက္မ်က္လည္း ျဖစ္ပါသည္။

အေနာက္တိုင္း ေဗဒင္ပညာတြင္လည္း ဇြန္လဖြားႏွင့္ ဇူလိုင္လဖြားတို႔က သုံးပန္လွေက်ာက္ကို အေဆာင္ေက်ာက္အျဖစ္ ဝတ္ဆင္ၾကသည္ဟု ဆိုပါသည္။ ၎အျပင္ သုံးပန္လွေက်ာက္သည္ ခႏၶာကိုယ္အတြင္းရိွ စြမ္းအင္မ်ားကို ျပန္လည္ျဖည့္ဆည္းေပးႏိုင္ ျခင္း၊ ကိုယ္ခံအားကို တိုးတက္ေစျခင္း၊ ေပ်ာ္ရႊင္ ခ်မ္းေျမ့ေစျခင္းႏွင့္ သဘာဝ တရားႀကီးႏွင့္ အျပန္ အလွန္ ဆက္သြယ္မႈရရိွေစရန္အတြက္ အကူအညီေပးျခင္း၊ ခႏၶာကိုယ္ႏွင့္ စိတ္ခံစားမႈအပိုင္း စိတ္လႈပ္ရွားမႈမ်ားကို ညီၫြတ္မွ်တေအာင္ ထိန္း သိမ္း ေစာင့္ေရွာက္ ဖန္တီးေပးႏိုင္ျခင္းတို႔ကို ေပးစြမ္း ႏိုင္သည္ဟု ဆိုပါသည္။

တြင္းထြက္ေဗဒႏွင့္ ဓာတုဖြဲ႕စည္းပုံ

သုံးပန္လွေက်ာက္၏ မူရင္းအုပ္စုျဖစ္ေသာ ‘ခ႐ိုင္ဆိုဗယ္ရယ္’ တြင္းထြက္သည္ ‘မွန္ကူစနစ္ (Rhombic System) တြင္ ပုံေဆာင္ပါသည္။ သဘာဝတြင္ ‘ခ႐ိုင္ဆိုဗယ္ရယ္’ ပုံေဆာင္ခဲမ်ားကို ‘အႁမႊာပူးပုံေဆာင္ခဲ’ (Twin Crystal) မ်ားႏွင့္ ‘ေပါင္းစပ္ပုံေဆာင္ခဲ’ (Combination Form) မ်ားအေနႏွင့္သာ အေတြ႕ရမ်ားပါသည္။ ခ႐ိုင္ ဆိုဗယ္ ရယ္ေက်ာက္၏ ဓာတုဖြဲ႕စည္းပုံသည္ ဗယ္ရီလီယယ္၊ အလူမီနီယမ္ေအာက္ဆိုဒ္ (Beryllium Aluminium Oxide) ျဖစ္ၿပီး အလူမီနီယမ္ (၈ဝ.၂) ရာခိုင္ႏႈန္းႏွင့္ ဗယ္ရီ လီယမ္ (၁၉.၈) ရာခိုင္ႏႈန္း ပါဝင္သည္။ ခ႐ိုင္ ဆိုဗယ္ရယ္ကို သဘာဝတြင္ သန္႔စင္ေသာ အေျခ အေနျဖင့္ မေတြ႕ရေပ။ အမ်ားအားျဖင့္ သံဓာတ္ အနည္းငယ္ပါဝင္ေနၿပီး အလူမီနီယမ္ျဒပ္စင္ အနည္းငယ္အစား ဖဲရစ္သံျဒပ္စင္ႏွင့္ ခ႐ိုမီယမ္ ျဒပ္စင္တို႔ ပါဝင္ေနတတ္ၿပီး ဗယ္ရီလီယမ္ျဒပ္စင္ အစား ဖဲရစ္သံျဒပ္စင္ ပါဝင္ေနေၾကာင္း ေတြ႕ရ တတ္ပါသည္။ တစ္ခါတစ္ရံတြင္ တိုင္ေတနီယမ္ ျဒပ္စင္မ်ားလည္း ပါဝင္ေနတတ္ပါသည္။

ခ႐ိုင္ဆိုဗယ္ရယ္သည္ ယင္း၏ အေျခခံဓာတ္ ဖြဲ႕စည္းမႈတြင္ သံ၊ ခ႐ိုမီယမ္ႏွင့္ ဗေနဒီယမ္စသည့္ ျဒပ္စင္မ်ား ေရာေႏွာပါဝင္ေနမႈေၾကာင့္ အေရာင္ အမ်ဳိးမ်ဳိးရိွပါသည္။ အမ်ား အားျဖင့္ အစိမ္းေရာင္ သန္းေသာအဝါႏွင့္ အညိဳေရာင္မ်ား ျဖစ္တတ္ပါ သည္။ သုံးပန္လွေက်ာက္၏ အေရာင္ေျပာင္းျခင္း ဂုဏ္သတၱိသည္ ခ႐ိုမီယမ္ႏွင့္ ဗေနဒီယမ္ျဒပ္စင္ တို႔ ပါဝင္ေနမႈေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ အေရာင္မ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ယင္းတို႔၏ ထူးျခားေသာ အလင္းဂုဏ္သတၱိႏွင့္ ရွားပါးမႈတို႔ေၾကာင့္ တန္ဖိုး ႀကီး မားေသာ ေက်ာ က္မ်က္ရတနာမ်ား ျဖစ္လာ ရပါသည္။

ခ႐ိုင္ဆိုဗယ္ရယ္ေက်ာက္သည္ တတိယ အမာဆုံး သဘာဝတြင္းထြက္ျဖစ္၍ ‘မိုး’ ၏ မာဆင့္စေကး (Mohr’s Hardness Scale) အရ ၈.၅ ရိွပါသည္။ ခ႐ိုင္ဆိုဗယ္ရယ္ တြင္းထြက္တြင္ ‘ကြဲအင္’ (Cleavage) သုံးစုံရိွၿပီး ယင္းတို႔ကို ထင္ရွားစြာမျမင္ရေသာ္လည္း ‘ခ႐ုပတ္အက္ရာ’ ကိုမူ ထင္ရွားစြာ ေတြ႕ျမင္ရပါသည္။ ‘ေရာင္လက္’ (Lust re) မွာ ‘ဖန္ေရာင္လက္’ (Vitreous Lustre) ျဖစ္ၿပီး သဘာဝတြင္အလင္းေပါက္ (Transparent) ၊ အလင္းမႈန္ (Translucent)  ႏွင့္ အလင္းပိတ္ (Opague) သုံးမ်ဳိး စလုံးကို ေတြ႕ရိွႏိုင္ပါသည္။ ခ႐ိုင္ဆိုဗယ္ရယ္ တြင္းထြက္၏သိပ္သည္းဆမွာ (၃.၇၁) မွ (၃.၇၂) ၾကားတြင္ အၿမဲရိွတတ္ၿပီး အလင္းယိုင္ၫႊန္းကိန္းမွာလည္း အလင္း ဝင္႐ိုးမ်ားအေပၚ မူတည္၍ (၁.၇၄၄) မွ (၁.၇၇ဝ) အထိရိွၿပီးထြက္ရိွရာေဒသႏွင့္ ေက်ာက္၏အေရာင္ေပၚမူတည္၍ အနည္းငယ္ကြဲျပားမႈရိွႏိုင္ပါသည္။ ထို႔အျပင္ ခ႐ိုင္ဆို ဗယ္ရယ္ တြင္းထြက္တြင္ အပ္ေခ်ာင္းပုံေအာင္းဝင္ (Inclusion) မ်ား၊ အမွ်င္ႏွင့္ ငွက္ေမြးပုံေအာင္း ဝင္မ်ားအျပင္ အရည္ျဖင့္ျပည့္ေနေသာ အေပါက္ကေလးမ်ားႏွင့္ အရည္ ထဲတြင္ ေလပူေဖာင္းေလးမ်ားကိုပါ ေတြ႕ရိွရတတ္ပါသည္။

သုံးပန္လွ၏ မ်ဳိးကြဲေက်ာက္

သုံးပန္လွေက်ာက္၏ ေနာက္ထပ္မ်ဳိးကြဲ ေက်ာက္တစ္မ်ဳိးမွာ ‘သီလဂုတ္ေၾကာင္ေက်ာက္’ (Cat’s eye) ျဖစ္ၿပီး ဒုတိယတန္ဖိုးအျမင့္ဆုံးခ႐ိုင္ဆိုဗယ္ရယ္တြင္းထြက္ျဖစ္ကာ အဝါေရာင္သန္းေသာ ခပ္စိမ္းစိမ္းအေရာင္ႏွင့္ အညိဳေရာင္သန္းေသာ အဝါေရာင္ရိွသည့္ ေက်ာက္မ်က္တစ္မ်ဳိးျဖစ္ပါသည္။ ေတာ္ဝင္နန္းထိုက္ ျမန္မာ့႐ိုးရာအစဥ္အလာ နဝ ရတ္ကိုးပါးတြင္ ထည့္သြင္းအသုံးျပဳေသာ ‘ေၾကာင္ေက်ာက္သည္’ ‘သီလဂုတ္’ အမ်ဳိးအစား ‘ေၾကာင္ေက်ာက္’ ျဖစ္မွသာလွ်င္ နဝရတ္ကိုးပါး၏ စာဆိုႏွင့္အညီ ‘သိဒၶိ ဝင္ေသာ ေၾကာင္ေက်ာက္’ ျဖစ္ၿပီး ျမန္မာတို႔က ‘သီလဂုတ္ ေၾကာင္၊ ျပည္ပုပ္ေရာင္’ ဟုပင္ ‘သီလဂုတ္ ေၾကာင္ေက်ာက္’ ၏ သဒၶိဝင္အေရာင္ကို ‘စာခ်ဳိး’ ထားရိွခဲ့ေပ သည္။ (အျခားေသာ ‘ေၾကာင္ေက်ာက္’ အမ်ဳိးအစား အမ်ဳိးမ်ဳိးရိွေသာ္လည္း နဝရတ္ကိုးပါးတြင္ ထည့္သြင္းအသုံးျပဳပါက စာဆိုႏွင့္မညီေတာ့ဘဲ သဒၶိဝင္ ‘ေၾကာင္ေက်ာက္’ လည္း မျဖစ္ေတာ့ ပါ)

‘ေၾကာင္ေက်ာက္’ ဟု ေခၚဆိုရျခင္းမွာ ယင္းေက်ာက္ကို လုံးေခ်ာေသြးၿပီး အလင္းေရာင္ ေအာက္တြင္ ၾကည့္ေသာအခါ (သို႔) လုံးေခ်ာ ေက်ာက္၏ အေပၚဘက္ မ်က္ႏွာျပင္ တည့္ တည့္ မွ လက္ႏွိပ္ဓာတ္မီးျဖင့္ ထိုးၾကည့္ေသာအခါ ခုံးေနေသာ ေက်ာက္၏ မ်က္ႏွာျပင္ေပၚတြင္ အျဖဴေရာင္အလင္းတန္း အစင္းေၾကာင္းတစ္ခုကို ျမင္ ရၿပီး ေၾကာင္မ်က္လုံးႏွင့္ ဆင္တူသျဖင့္ ေၾကာင္မ်က္လုံး (သို႔) ေၾကာင္ေက်ာက္ဟု ေခၚ ေဝၚျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ေၾကာင္ေက်ာက္သည္လည္း သုံးပန္လွေက်ာက္ကဲ့သို႔ပင္ ဂမၻီရ အစြမ္း သတၱိမ်ား ကိန္းေအာင္းေနသည္ဟု ယုံၾကည္ၾကၿပီး ေရွးေခတ္ အာဆီရီးယန္းလူမ်ဳိးတို႔သည္ သူတို႔၏ နတ္ဘုရား ႐ုပ္တုမ်ားတြင္ ေၾကာင္ေက်ာက္မ်ဳိးစုံ ကို အသုံးျပဳ ခဲ့ၾကၿပီး သမိုင္းတစ္ေလွ်ာက္ လူအမ်ဳိး မ်ဳိးတို႔က ေၾကာင္ေက်ာက္တြင္ စုန္း၊ ကေဝမ်ားကို ညိႇဳ႕ယူဖမ္းစားၿပီး ေျခာက္လွန္႔ႏိုင္သည့္ အစြမ္းသတၱိမ်ား ကိန္းေအာင္ေန သည္ဟု ယုံၾကည္ၾကပါသည္။

အိႏိၵယႏိုင္ငံတြင္လည္း ေၾကာင္ေက်ာက္သည္ ခ်မ္းသာျခင္းမ်ားကို ေဆာင္ၾကဥ္းလာသူအျဖစ္ အလြန္တန္ဖိုးထားၿပီး ေငြေၾကးဓနမ်ား ဆုံး႐ႈံးပ်က္စီးသြားျခင္းမွ အကာ အ ကြယ္ေပးေသာ ေက်ာက္အျဖစ္ ေဆာင္ေလ့ရိွၾကပါသည္။ ေၾကာင္ေက်ာက္သည္ ဟာသဥာဏ္ကို ရႊင္ေစ႐ုံမက အာ႐ွတိုက္တြင္ အထူးသျဖင့္ အိႏၵိယႏိုင္ ငံ၌ ေၾကာင္ေ က်ာက္သည္ ကေလးေမြးဖြားရခက္သူမ်ားအတြက္ လြယ္လြယ္ကူကူႏွင့္လ်င္လ်င္ျမန္ျမန္ ေမြးဖြားေစႏိုင္သည္ဟု ယုံၾကည္ၾကၿပီး ေၾကာင္ေက်ာက္ ကို မိခင္ေလာင္းမ်ား၏ ဆံပင္တြင္ ခ်ည္ေႏွာင္ထားေလ့ရိွသည္ဟု ဆိုပါသည္။ ေခ်ာင္းေျခာက္ တဟြပ္ဟြပ္ဆိုးေနေသာ ကေလး မ်ား၏ လည္ပင္းတြင္ လည္း ေၾကာင္ေက်ာက္ ကို ဆြဲေပး ထားျခင္းျဖင့္ သလိပ္ေပ်ာ္၍ ေခ်ာင္းဆိုးျခင္းကို သက္သာေစသည္ဟု ဆိုပါသည္။ ေၾကာင္ေက်ာက္သည္ ကေလးမ်ားအား မေကာင္းမႈ ဒုစ႐ိုက္မ်ားမွ အကာအ ကြယ္ေ ပးၿပီးေၾကာင္ ေက်ာက္ကို မီး႐ိႈ႕ျပာခ်ၿပီး အမႈန္႔ေထာင္း၍ တိုက္ေကြၽးပါက ႏွာရည္ယိုျခင္း၊ မ်က္ရည္ယိုျခင္းတုိ႔ကို ကုသႏိုင္သလို ‘သြား’ မ်ားကို ယင္းအမႈန္႔မ်ားျဖင့္ တိုက္ေပး ပါကလည္း သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္ေစၿပီး ‘သြား’ မ်ားကို ခိုင္မာေစသည္ဟု ဆိုပါသည္။ အနာေဟာင္း၊ အနာေဆြးမ်ားကိုလည္း ယင္းအမႈန္႔ျဖင့္ သိပ္ေပးျခင္းအားျဖင့္ အသားႏု တက္ကာ အနာမ်ားကို ေပ်ာက္ကင္းေစသည္ဟု ေျပာပါသည္။

သိန္းပိုင္ (M,Engg.Geol)